درس ششم
شکل های زبان

یکی از شفگتی های زبان این است که : هر چند نظام یگانه ای است اما شکل های بسیار متنوعی بخود می گیرد. به عبارت دیگر: گوناگونی در عین یگانگی بدین گونه که همه ی مردم ایران خود را از اهل زبان فارسی می دانند اما مردم هر شهر به شکل خاصی سخن می گویند.

ویژه گی های ذاتی زبان انسان
1 – دو ساختی بودن
2 – زایایی فوق العاده
3 – نا به جایی

الف – دو ساختی بودن زبان :
مراحل ویژگی دو ساختی بودن زبان انسانی :
ترکیب صداهای بی معنی با هم -> آ، ر، د / ر، ا / ب، ی ، خ، ت
تشکیل ساخت های معنی دارد «نشانه ها» -> آرد / را / بیخت
ترکیب نشانه های معنی دار با هم «ساخت جمله» -> آرد را بیخت

ب - زایایی فوق العاده زبان :
با این ویژگی می توانیم به کمک نظام زبان که خود محدود است. جملات نامحدود بسازیم. حتی جمله هایی که از پیش وجود نداشته اند. مثل جمله ی «ابرها پاورچین پاورچین وارد شدند» «گریه ابر بهاری چمن را خنداند»
در آفرینش جمله های جدید و گوناگون از ویژگی زایایی «زایش» زبان است.

ج – نابه جایی :
با استفاده از این ویژگی می توانیم درباره چیزهایی که اکنون حاضر نیستند یا حتی اصلاً وجود ندارند سخن بگوییم. درباره حافظ، آدم برفی و ......

  انواع گویش های یک زبان :

گونه : شکلی که هر جا و موقعیت معینی بکار می رود. «موقعیت اجتماعی و مکانی»
لهجه : شکلی که فقط در تلفظ با هم فرق دارد. صحبت کردن یک اصفهانی به فارسی تهرانی
گویش : شکلی که علاوه بر تلفظ در انتخاب کلمات و قواعد دستوری نیز با هم فرق می کنند  

  انواع گویش های یک زبان :

1 – گویش های جغرافیایی به ناحیه خاصی تعلق دارد. گویش یزدی، کاشانی، همدانی و....
2 – گویش های اجتماعی : که هر یک به طبقه یا قشر اجتماعی خاصی تعلق دارد گویش واعظان، بازاریان و ........
3 – گویش تاریخی : که متعلق به دوره خاصی از او و از گذشته یک زبان است. مانند گویش های فارسی در دوره های پیش یا پس از حمله مغول ، بعد از صفوی، بعد از مشروطه
4 – گویش های معیار :‌گویش های معیار گفتاری و نوشتاری و نظایر آن.  

  خود آزمایی درس ششم :
1 – شکل های مختلف یک زبان را نام ببرید.

گونه، لهجه، گویش  

  2 – تفاوت معنایی کلمه ی «زبان» را در نمونه های زیر بیان کنید.

خوراک زبان، «زبان» عضوی از بدن گاو گوسفند است. زبان رنگ ها، «زبان» بیانگر حالت های روحی و روانی است.
زبان فارسی «زبان» وسیله ای برای ایجاد ارتباط و انتقال پیام است. زبان پرندگان «زبان» به معنی صوت ها و صداهاست.  

  3 – دو ساختی بودن زبان چه فایده هایی دارد؟

ویژگی دو ساختی بودن موجب می شود که زبان های انسانی به چنان امکانات پیچیده و گسترده ای دست یابند که نظیر آنها در زبان های دیگر هرگز یافت نمی شود.  

  4 – برای هر یک از ویژگی های زایایی و نا به جایی زبان دو مثال بزنید:

ویژگی زایایی :
1 – گل ها با نوازش نسیم در رقص شدند.
2 – سحرگاهان کودکی سرخ رو در افق شرق متولد شد

ویژگی نابه جایی :
1 – دیو سپید در برابر رستم قد علم کرد.
2 – ننه سرما بساط خود را در شهر پهن کرد