درس دوازدهم
گروه اسمی(1)

  پرسش هایی از متن :
1 – گروه اسمی چیست ؟ مثال بزنید؟

هر اسمی را که همراه با یک یا چند وابسته بیابد.«گروه اسمی» می گویند. مانند این روزگار ناپایدار و گذرا  

  2 – گروه اسمی در جایگاه کدامیک از اجزاء به کار می رود؟

در جایگاه : نهاد، مفعول ، متمم ، مسند  

  3 – گروه اسمی از یک اسم به نام هسته تشکیل می شود ولی می تواند از یک یا چند وابسته داشته باشد.

  4 – وجود هسته اجباری و وجود وابسته اختیاری است.

  5 – کلمه های زیر را گسترش دهید بطوریکه این کلمه ها «هسته » قرار گیرند.
درخت ، پهلوان

گسترش مرحله ای واژه ی درخت -> چند درخت -> این چند درخت -> این چند درخت پر میوه -> این چند درخت پر میوه ی شیرین .
گسترش مرحله ای واژه پهلوان -> دو پهلوان -> آن دو پهلوان -> آن دو پهلوان دلیر -> آن دو پهلوان دلیر دوست داشتنی و .......  

  6 – اسم را چگونه می شناسیم؟

اسم با یکی از راههای زیر شناخته می شود.
الف) می توان آن را جمع بست.
ب) می توان بدنبال آن «ی » نکره آورد.
ج) می توان «این» و «آن» را به همراه بکار برد.
د) می توان آن را به عنوان نهاد، مفعول ، متمم و ......در جمله بکار برد.  

  7 – ویژگیهای اسم را بنویسید.

الف) شمار : اسم یکی است یا بیشتر.اگر یکی (مفرد) باشد نشانه ای همراه ندارد. اما اگر بیش از یکی باشد. یکی از این نشانه ها را دارد:
«ها» -> تلاش ها، درخت ها «ان» -> پسران ، پهلوانان ، «ات» -> اطلاعات ، ارتباطات ، «ین» -> ضابطین، مهندسین، «ون» -> انقلابیون ، روحانیون ، جمع مکسر:حوادث (جمع حادثه) و اقوام (جمع قوم)
ب) معرفه (شناس) ، نکره (ناشناس) و اسم جنس
معرفه : (شناس) که مهم ترین نشانه ی آن در مفعول «را» است.
نکره : (ناشناس) که نشانه ی آن «ی» و «ی و را» پس از اسم است.
اسم جنس : (نه معرفه ، نه نکره)

ج) اسم عام و خاص :‌اسمی است که جمع بسته شود، ی نکره می گیرد بر همه افراد طبقه خود دلالت می کند. اسم خاص اسمی است که جمع بسته نمی شود، «ی» نکره نمی گیرد، بر فرد خاصی از طبقه خود دلالت می کند.  

  8 – اسم ها از جهت ساختمان به چند گروه دسته بندی می شوند؟

اسم ساده : یک جزء دارند و تقسیم ناپذیرند.
اسم مرکب : به دو یا چند جزء که معنی مستقل دارند تقسیم می شود.
اسم مشتق : اسمی که دست کم یک جزء آن معنای مستقل ندارد، یعنی پیشوند یا پسوند است.  

  9 – ویژگیهای اسم های زیر را بنویسید.

سفید رود را دوست دارم. سفید رود : اسم ، مفرد ، شناس، خاص، مرکب
خنده زیباست. خنده : اسم ، مفرد، جنس، عام ، مشتق
گوسفندی در بیابان چرید گوسفندی، اسم، مفرد، شناس، عام، ساده  

  بیاموزیم : رعایت نقش نمای اضافه :

  1 - «نقش نمای اضافه» کسره اضافه را در نمونه های زیر بررسی کنید.

جنابِ عالی ، سخنِ معلم‌، لبِ تشنه، توپِ بازی
کسره اضافه «جناب ِعالی» و «سخنِ معلم» باعث صحیح و سریع خوانی می شود اما رعایت نکردن نقش نمای اضافه در «لبِ تشنه» و «توپِ بازی» باعث تغییر معنایی می گردد.
لبِ تشنه : موصوف و صفت است در حالی که لب تشنه صفت مرکب و به معنی کسی که تشنه است.
توپِ بازی : یعنی توپی که ویژه بازی است، اما توپ بازی اسم مرکب می شود به معنی باز کردن با توپ .  

  2 – توضیح دهید رعایت نکردن نقش نمای اضافه در نمونه های زیر چه تغییری در معنی ایجاد می کند؟

اسب سواری : ترکیب اضافی است یعنی اسبی که ویژه سواری است. اما «اسب سواری» عمل سوار کاری را گویند.
قد بلند : ترکیب وصفی است ، قدی که بلند است اما قد بلند صفت مرکب جانشین اسم محسوب می شود.
پدر احمد را دید : پدر احمد، ترکیب اضافی و مفعول جمله است در حالی که پدر، احمد را دید معنی دگرگون می شود. پدر : نهاد, احمد : مفعول. همچنین است جمله ی : معلم بچه ها را شناخت.  

  خودآزمایی درس دوازدهم :
1 – هسته این گروههای اسمی را مشخص کنید.(هسته ها در پرانتز قرار دارند)

همین (دو کتاب)جغرافی، (خانه) پدری، (عامل مهم) ترقی در جوانان، (سازمان ملی) توسعه و پیشرفت اقتصادی، (هر درخت) میوه دار، همه (کس) ، (آهنگ های آسمانی)، یک گله (گوسفند) ، هر پنج (دانش آموز).  

  2 - با یکی از راههای چهارگانه ای که خواندید اسم بودن واژه های زیر را ثابت کنید :
اسم ها عبارتند از : پارچه ، قید، اصلی، معرفه دیوار، ساختمان ، شعر ، شعرا . چون :

الف: می شود آن ها را جمع بست. پارچه ها، قیدها، اصلی ها، معرفه ها ، دیوارها ، ...
ب: آن و این می گیرند. آن پارچه، آن قید، آن دیوار .......
پ : ی نکره می گیرند : پارچه ای ، قیدی ، اصلی ای ، معرفه ای ، ......
ت : در جمله تعش می پذیرند‌:‌پارچه را خریدم ، فیلم اصلی است و ...........

3 - اسم های زیر را با علامت یا علامت های مناسب جمع ببندید:
چشم -> چشم ها، چشمان / سبزی -> سبزی ها / عضو -> عضوها / عقاب -> عقاب ها ، زانو -> زانوها ،زانوان / فرمایش -> فرمایش ها / آشنا -> آشناها، آشنایان / ریاضی -> ریاضی ها / بانو -> بانوان / کافر -> کافران

4 – جمع های مکسر واژه های زیر را بنویسید.
زمان -> ازمنه / قله -> قلل / شاهد -> مشهود، شواهد / عمل -> اعمال / دعا -> ادعیه / کاسب -> کسبه / نتیجه -> نتایج / ماده -> مواد / کافر -> کفار

5 – اسم های زیر ساده اند یا مرکب یا مشتق ؟
اسم های ساده :‌کاروان ، شتر ، زرافه ، کلاغ، چنار، پلکان، هوش ، ........
اسم های مرکب : قافله سالار، تک سوار، شترگاه و پلنگ
اسم های مشتق : زاغچه ، زیره، لبه، جوشکار، جوشش، پاسبان، گریه .

6 – خاص و عام بودن اسم های زیر را ثابت کنید.
اسم های زیر عامند :
1 – جمع بسته می شوند.
2 – روی نکره می گیرند
3 – بر همه افراد طبقه ی خود دلالت می کنند :آتش، هوا، افتخارف پول، هلاک، سگ، چاره، شمع و ......انگیزه.
اسم های زیر خاصند :
1 –جمع بسته نمی شوند.
2 -«ی» نکره نمی گیرند
3 – بر فردی از افراد طبقه ی خود دلالت می کند : قاسم ، قاسم آباد، مریخ و بهرام ......